Stres a wypadanie włosów
– łysienie
psychogenne. Jak zatrzymać utratę włosów?

Spis treści:

Stres jednoznacznie negatywnie działa na stan skóry głowy i sposób funkcjonowania mieszków włosowych. Negatywne zmiany mogą jednak przebiegać w bardzo różny sposób, różne też mogą być sposoby przeciwdziałania tym problemom.

Przyjrzyjmy się bliżej zagadnieniu, w jaki sposób stres może wpływać na nasze włosy.

Stres a wypadanie włosów – różne rodzaje stresu

Czym jest „stres”? Co dokładnie oznacza to pojęcie? Nieco innym językiem opisuje to psychologia, a innym medycyna. W psychologii, stres oznacza (podajemy za wikipedią) „napięcie psychiczne, psychologiczny stan obciążenia systemu regulacji psychicznej, powstający w sytuacji zagrożenia, utrudnienia, lub niemożności realizacji ważnych dla jednostki potrzeb, celów, zadań oraz wartości. Jest dynamiczną relacją pomiędzy możliwościami jednostki, a wymogami sytuacji.” (źródło https://pl.wikipedia.org/wiki/Stres). W terminologii medycznej, stres jest zaburzeniem homeostazy, spowodowanym czynnikiem fizycznym lub psychologicznym. Czynnikami powodującymi stres mogą być czynniki umysłowe, fizjologiczne, anatomiczne lub fizyczne. W medycznej analizie stresu niezwykle istotne będą wzajemne oddziaływania różnorodnych hormonów.

Czynniki stresujące są nazywane stresorami. Możemy je podzielić na:

stresory fizyczne: głód, pragnienie, ciężka praca fizyczna, urazy ciała, hałas, dyskomfort termiczny (ciepło, zimno), przebodźcowanie czy na przykład długą jazdę samochodem.
stresory psychiczne: poczucie uytraty kontroli nad sobą i/lub otoczeniem, brak czasu, pośpiech, obawa czy sprostamy stojącemu przed nami zadaniu.
stresory społeczne: konflikty międzyludzkie, w szczególności z najbliższymi, mobbing w pracy.

Można także różnicować stresory w zależności od sposobu ich oddziaływania: czy są one chroniczne (przewlekłe), czy ograniczone w czasie lub okresowe (np. sesje egzaminacyjne na studiach).gazeta.pl

Organizm reaguje na stres na bardzo wiele różnorodnych sposobów. Z jednej strony reakcje te są zależne od cech genetycznych, niezmiennych (osobowość, temperament, zapotrzebowanie na stymulację) – które są poza naszym wpływem i kontrolą. Z drugiej jednak strony możemy wpływać na nasze reakcje na stresory, w szczególności budując zdrowe nawyki i wdrażając techniki mitygacji reakcji organizmu na stres (np. techniki oddechowe).

Jak radzić sobie ze stresem?

Analizując możliwe sposoby na redukcję stresu (a dokładniej: na redukcję poziomu reakcji naszego organizmu na zewnętrzne stresory) warto podzielić je na dwa obszary: wsparcie swojego ciała i wsparcie psychiki.

Co warto zrobić dla swojego ciała?

1. Sen.

Absolutnie najistotniejszym czynnikiem wpływającym na odporność naszego organizmu na stres jest sen. Bez odpowiedniej (właściwej dla danej osoby) ilości snu nasz organizm nie potrafi sie dobrze zregenerować – i to zarówno w obszarze physis jak i psyche. Nie ma możliwości właściwej regeneracji, bez wystarczającej liczby godzin jakościwego snu.

Przykładowe publikacje w PubMed traktujące o związku pomiędzy poziomem stresu, a jakością i ilością snu:

Sleep and posttraumatic stress disorder: a review
Harvey AG, Jones C, Schmidt DA. Sleep and posttraumatic stress disorder: a review. Clin Psychol Rev. 2003 May;23(3):377-407. doi: 10.1016/s0272-7358(03)00032-1. PMID: 12729678.
The effect of psychosocial stress on sleep
Kim EJ, Dimsdale JE. The effect of psychosocial stress on sleep: a review of polysomnographic evidence. Behav Sleep Med. 2007;5(4):256-78. doi: 10.1080/15402000701557383. PMID: 17937582; PMCID: PMC4266573.
Stress & sleep: A relationship lasting a lifetime
Lo Martire V, Caruso D, Palagini L, Zoccoli G, Bastianini S. Stress & sleep: A relationship lasting a lifetime. Neurosci Biobehav Rev. 2020 Oct;117:65-77. doi: 10.1016/j.neubiorev.2019.08.024. Epub 2019 Sep 3. PMID: 31491473.

2. Aktywność fizyczna

Drugim czynnikiem, który może bardzo pozytywnie wpływać na nasz organizm, w casie gdy poddany on jest intensywnemu stresowi jest aktywność fizyczna. Każdy rodzaj ruchu przyczynia sie do obniżenia stresu, przy czym najwięcej korzyści odniesiemy z intensywnej aktywności (słuszne jest popularne powiedzenie, że „musisz się spocić”). Jednak równie istotne co intensywność ćwiczeń jest nasze do nich nastawienie – wybrana aktywność powinna po prostu sprawiać nam przyjemność. Stąd równie pozytywne skutki może nam przynieść bieganie, ćwiczenia siłowe z ciężarkami, ale i na przykład joga czy taniec.

Przykładowe publikacje w PubMed, traktujące o związkach aktywności fizycznej i odporności na stres:

Exercise-induced stress resistance is independent of exercise controllability
Greenwood BN, Spence KG, Crevling DM, Clark PJ, Craig WC, Fleshner M. Exercise-induced stress resistance is independent of exercise controllability and the medial prefrontal cortex. Eur J Neurosci. 2013 Feb;37(3):469-78. doi: 10.1111/ejn.12044. Epub 2012 Nov 4. PMID: 23121339; PMCID: PMC4285393.
The effects of stress on physical activity and exercise
Stults-Kolehmainen MA, Sinha R. The effects of stress on physical activity and exercise. Sports Med. 2014 Jan;44(1):81-121. doi: 10.1007/s40279-013-0090-5. PMID: 24030837; PMCID: PMC3894304.
Regular exercise is associated with emotional resilience
Childs E, de Wit H. Regular exercise is associated with emotional resilience to acute stress in healthy adults. Front Physiol. 2014 May 1;5:161. doi: 10.3389/fphys.2014.00161. PMID: 24822048; PMCID: PMC4013452.

3. Masaż

Znany i udowodniony jest pozytywny wpływ masażu na odczuwany poziom stresu. Warto podkreślić, że liczne badania, potwierdzające ten fakt nie bazują li tylko na opinii samych zainteresowanych pacjentów, lecz uwzględniane są obiektywne, mierzalne czynniki (jak na przykład poziom ciśnienia krwi, czy też poziom kortyzolu i serotoniny we krwi).

Przykładowe publikacje w PubMed na temat masażu jako środka redukującego stres:

Massage therapy as a workplace intervention for reduction of stress
Cady SH, Jones GE. Massage therapy as a workplace intervention for reduction of stress. Percept Mot Skills. 1997 Feb;84(1):157-8. doi: 10.2466/pms.1997.84.1.157. PMID: 9132704.
Massage Therapy in Management of Occupational Stress in Emergency Medical Services Staffs
Mahdizadeh M, Jaberi AA, Bonabi TN. Massage Therapy in Management of Occupational Stress in Emergency Medical Services Staffs: a Randomized Controlled Trial. Int J Ther Massage Bodywork. 2019 Mar 4;12(1):16-22. PMID: 30854151; PMCID: PMC6398989.

4. Techniki oddechowe

Kolejną metodą kontrolowanej redukcji stresu są techniki oddechowe, takie jak:

głębokie oddychanie, zwane równiez oddychaniem przeponowym (udowodniony wpływ na obniżenie poziomu kortyzolu);
oddychanie „kwadratowe” – technika polegająca na równomiernym oddychaniu w cyklu: wdech, zatrzymanie, wydech i ponowne zatrzymanie powietrza, każda faza trwająca po cztery sekundy. (poprawa koncentracji, wyciszenie).
połączenie oddychania z technikami uwazności („mindfullness”).

Przykładowe publikacje w PubMed na temat związków technik oddechowych i stresu:

How Breath-Control Can Change Your Life
Zaccaro A, Piarulli A, Laurino M, Garbella E, Menicucci D, Neri B, Gemignani A. How Breath-Control Can Change Your Life: A Systematic Review on Psycho-Physiological Correlates of Slow Breathing. Front Hum Neurosci. 2018 Sep 7;12:353. doi: 10.3389/fnhum.2018.00353. PMID: 30245619; PMCID: PMC6137615.
Effects of Breathing Exercises in Patients With Chronic Obstructive Pulmonary Disease
Ubolnuar N, Tantisuwat A, Thaveeratitham P, Lertmaharit S, Kruapanich C, Mathiyakom W. Effects of Breathing Exercises in Patients With Chronic Obstructive Pulmonary Disease: Systematic Review and Meta-Analysis. Ann Rehabil Med. 2019 Aug;43(4):509-523. doi: 10.5535/arm.2019.43.4.509. Epub 2019 Aug 31. PMID: 31499605; PMCID: PMC6734022.

Co warto zrobić dla swojej psychiki

Jeśli znajdujemy się w sytuacji, w której poziom stresu przekracza nasze możliwości adaptacyjne, gdy czujemy, że przytłacza nas, odbiera radość życia, uniemożliwia skupienie i podejmowanie decyzji – warto po prostu udać się do psychologa, psychiatry lub psychoterapeuty. Pomoc specjalisty nie usunie przyczyn problemów, jednak może być kluczowa w zobaczeniu ich we właściwej skali i kontekście. Pozwoli także na skuteczną pracę nad lepszą reakcja naszego organizmu na stresory – dzięki farmakoterapii lub technikom psychoterapeutycznym.

Jeśli przyczyna stresu nie jest oczywista – warto podjąć próbę jej identyfikacji. Już samo nazwanie źródła stresu jest dobrym punktem do redukcji jego oddziaływania na nas.

Warto rozważyć wdrożenie do swojej codziennej praktyki technik medytacyjnych, czy technik uważności (mindfullness). Osobom wierzącym pomóc może modlitwa.

Ważne jest kultywowanie swoich hobby i zainteresowań, w szczególności tych, w ramach których wchodzimy w interakcje z innymi ludźmi lub zwierzętami. Tego rodzaju pasje potrafią niwelować odczuwany poziom stresu i pozwalać na lepsze skupienie się.

Wpływ stresu na skórę

Już w XIX wieku zauważono, że stres, w szczególności przewlekły, wpływa znacząco na prawdopodobieństwo pojawienia się wielu chorób skóry lub na intensyfikację występowania objawów. Jako powiązane ze stresem wymienia się przede wszystkim następujące choroby:

łuszczyca
atopowe zapalenie skóry (więcej o atopowym zapaleniu skóry głowy piszemy tutaj )
bielactwo
nawracająca opryszczka
liszaj płaski
pokrzywka
nadmierna potliwość, wyprysk potnicowy
świerzbiączka guzkowa

Łysienie a stres – cztery rodzaje łysienia powodowane przez stres

Stres negatywnie wpływa na stan włosów i skóry głowy. W zależności od (głownie genetycznych) predyspozycji danej osoby, może sie to realizować w ramach jednego z czterech scenariuszy. Najpowszechniej pojawiającym sie problemem będzie indukowane przez stres łysienie telogenowe (telogen effluvium – TE).

Indukowane przez stres łysienie telogenowe

Zdecydowanie najczęściej stres powoduje u nas łysienie telogenowe. Polega ono na przedwczesnym przejściu mieszka włosowego z fazy anagenu (wzrostu włosa) do fazy spoczynkowej – telogenu. Włos przestaje rosnąć. Łodyga włosa przez kilka(naście) tygodni pozostaje jakby „uwięziona” w ujściu mieszka włosowego, by w końcu wypaść (faza exogenu).

SIlny, jednorazowy stres, lub długotrwały stres chroniczny jest jednym z czynników, które mogą wywołać takie reakcje mieszków włosowych. Co ważne – dotyczy to CAŁEJ powierzchni głowy (a nie tylko niektórych jej obszarów, jak w przypadku łysienia androgenowego). Zamiast typowej liczny (około 80 – 100 włosów) pacjentowi w ostrej fazie TE może każdego dnia wypadać nawet 400 – 600 włosów! Telogenowe wypadanie włosów widoczne jest około 8-12 tygodnia po wystąpieniu czynnika wywołującego TE.

Funkcjonuje kilka hipotez, jak pojawia się łysienie na tle nerwowym. Z pewnością związane jest to z negatywnym działaniem kortyzolu i innych neurohormonów, neuroprzekaźników i neuropeptydów na funkcjonowanie mieszków włosowych. Substancje te hamują podziały komórkowe i przyspieszają apoptozę (obumieranie) komórek. Znany jest także negatywny wpływ stresu na krążenie krwi i funkcjonowanie naczyń włosowatych, którymi docierać powinny do brodawki włosa niezbędne substancje odżywcze. Stres nasilać może także stany zapalne (co skraca fazę anagenu).

Poza stresem, czynnikiem indukującym łysienie telogenowe może być na przykład deficyt składników budulcowych włosa (np. żelazo, aminokwasy), zatrucie toksynami lub lekami, zabieg chirurgiczny ze znieczuleniem ogólnym, choroba (szczególnie przebiegająca z wysoką gorączką) czy restrykcyjna dieta.

Łysienie telogenowe znacznie częściej dotyka kobiety, niż mężczyzn.

Wywołane przez stres łysienie telogenowe nazywane jest także łysieniem psychogennym.

O związku depresji i wypadania włosów piszemy więcej tutaj.

Indukowane przez stres łysienie plackowate

Przyczyny pojawienia sie u danej osoby łysienia plackowatego (AA – alopecia areata) nie są do końca poznane. Jednak bezdyskusyjnym faktem jest, że silny stres jest czynnikiem mocno zwiększającym prawdopodobieństwo wystąpienia alopecii.

Terapia łysienia plackowatego musi być podjęta przez lekarza specjalistę. Niestety, dostępne terapie nie zawsze są skuteczne – choroba należy do grupy mocno nieprzewidywalnych (może zarówno samoistnie ustąpić, jak i rozwinąć się do postaci obejmującej nie tylko część powierzchni owłosionej skóry głowy, ale nawet całe ciało (alopecia universalis).

Pojawienie się ognisk łysienia plackowatego samo w sobie jest silnie stresujące dla znakomitej większości pacjentów. Prowadzi to do negatywnego sprzeżenia zwrotnego – rozszerzające się ogniska alopecii nasilają stres, a ten z kolei przyczynia sie do intensyfikacji objawów.

Dobrą wiadomością jest to, że w ostatnich latach pojawiała sie nowag grupa wysoce skutecznych leków łysienia plackowatego – inhibitory JAK.

EPisody łysienia plackowatego dotykają około 2% populacji. (Źródło: Epidemiology of alopecia areata Lee HH, Gwillim E, Patel KR, Hua T, Rastogi S, Ibler E, Silverberg JI. Epidemiology of alopecia areata, ophiasis, totalis, and universalis: A systematic review and meta-analysis. J Am Acad Dermatol. 2020 Mar;82(3):675-682. doi: 10.1016/j.jaad.2019.08.032. Epub 2019 Aug 19. PMID: 31437543.)

Więcej o terapiach łysienia plackowatego piszemy tutaj..

Wzmożenie tempa postępowania łysienia androgenowego

Nie potrafimy dokładnie wyjaśnić i opisać mechanizmu, w ramach którego wzmożony stres (a co za tym idzie podniesiony poziom kortyzolu) wpływa na przebieg łysienia androgenowego (AGA). Z jednej strony bowiem podniesiony długotrwale poziom kortyzolu OBNIŻA poziom testosteronu w organizmie – co powinno z kolei obniżyć także poziom jego pochodnej: dichydrotestosteronu (DHT). DHT, łącząc się z receptorami androgenowymi mieszka włosowego indukuje procesy prowadzące w konsekwencji do miniaturyzacji mieszka włosowego, scieniania się włosa i spadku gęstości włosów. Obniżenie poziomu DHT powinno więc hamować proces łysienia androgenowego. Jednak powszechne obserwacje wskazują na to, że stres, w szczególności chroniczny, wpływa jednoznacznie negatywnie na przebieg AGA (przyspiesza ten proces). Włosy ścieniają się, faza kenogenu (gdy mieszek włosowy jest pusty) wydłuża sie, kosztem skracającej się fazy anagenu (wzrostu włosa). Wydaje sie uzasadnioną teza, że dzieje się tak ze względu na silnie negatywny wpływ stresu na tempo starzenia się komórek (w szczególności komórek macierzystych mieszka włosowego) i ich przejście w tak zwany stan senescencji (stan komórek „zombie”), gdy komórka macierzysta nadal żyje, lecz nie uczestniczy już w podziałach komórkowych budujących strukturę włosa.

Kolejną hipotezą wyjaśniającą negatywny wpływ stresu na tempo procesu łysienia androgenowego może być jego związek z nasilaniem się stanów zapalnych oraz łojotokowych.

Trichotillomania

U osób podatnych na tego rodzaju zachowania, silny stres może wywołać niekontrolowane (i często nieuświadamiane!) wyrywanie sobie włosów. Taką przypadłośc nazywamy trichotillomanią. Czasem włosy sa nie tylko wyrywane, ale i zjadane – co z kolei nazywamy teichofagią. (Teichofagia może prowadzić do wystąpienia tak zwanego zespołu Roszpunki, czyli niedrożności jelit spowodowanej zalegającymi w przewodzie pokarmowym włosami. Ma to jednak miejsce niezwykle rzadko.)

Najczęściej chory wyrywa sobie włosy z głowy lub brwi.

Trichotillomania to choroba, która może pojawić się w różnych okresach życia pacjentów. Dane statystyczne pokazują, iż najwięcej spośród przypadków wystąpienia trichotillomani ma miejsce pomiędzy 8 a 14 rokiem życia. Zaburzenie to w większości dotyczy płci żeńskiej. Kobiety zapadają na trichotillomanię nawet do 10 razy częściej, aniżeli mężczyźni. Zdaniem naukowców, to schorzenie stanowi wstęp do zachowań nerwicowych i do depresji, dlatego też niezwykle istotne jest jak najszybsze rozpoznanie choroby i rozpoczęcie leczenia.

W zależności od stosowanych kryteriów kwalifikacyjnych źródła naukowe podają, że epizody trichotillomanii dotykają około 1% populacji. (źródło: Prevalence and gender distribution of trichotillomania; Thomson HA, Farhat LC, Olfson E, Levine JLS, Bloch MH. Prevalence and gender distribution of trichotillomania: A systematic review and meta-analysis. J Psychiatr Res. 2022 Sep;153:73-81. doi: 10.1016/j.jpsychires.2022.06.058. Epub 2022 Jul 1. PMID: 35802953.

Przykładowe publikacje dotyczące związków stresu i trichotillomanii:

Clarifying the Relationship between Trichotillomania and Anxiety
Alexander JR, Houghton DC, Twohig MP, Franklin ME, Saunders SM, Neal-Barnett AM, Compton SN, Woods DW. Clarifying the Relationship between Trichotillomania and Anxiety. J Obsessive Compuls Relat Disord. 2017 Apr;13:30-34. doi: 10.1016/j.jocrd.2017.02.004. Epub 2017 Mar 4. PMID: 28989859; PMCID: PMC5628622.
The relationship of psychological trauma with trichotillomania and skin picking
Özten E, Sayar GH, Eryılmaz G, Kağan G, Işık S, Karamustafalıoğlu O. The relationship of psychological trauma with trichotillomania and skin picking. Neuropsychiatr Dis Treat. 2015 May 15;11:1203-10. doi: 10.2147/NDT.S79554. PMID: 26028973; PMCID: PMC4440428.

Nasz ekspert o łysieniu psychogennym

Jak radzić sobie z wypadaniem włosów ze stresu?

Trzeba pamiętać, że całkowita eliminacja stresu nie jest możliwa (nie byłaby zresztą wcale dobra dla naszego organizmu). Jeśli doświadczasz silnego stresu lub stresu chronicznego i wiesz, że z tego powodu wypadają Ci włosy – czyli zdiagnozowano u Ciebie łysienie psychogenne, warto abyś:

skontrolował ogólny stan swojego zdrowia. Jest bowiem wysoce prawdopodobne, że stres działa w negatywny sposób także na inne obszary Twojego organizmu! Nadmierne wypadanie włosów może być sygnałem ostrzegawczym przed innymi, być może znacznie bardziej poważnymi problemami. Być może będzie tak, że redukcja stresu, obniżenie poziomu reakcji organizmu na zewnetrzne stresory – pozwoli zapobiec rozwojowi poważnych schorzeń.
zadbał o odpowiednią dietę, zawierającą wszystkie niezbędne składniki odżywcze (białka, mikroelementy, witaminy) oraz o dobry stan swoich jelit i mikrobioty jelitowej, która ma fundamentalny wpływ na to, co ze spożywanych pokarmów zsotanie faktycznie przyswojone przez organizm.
przedyskutował szczegółowo z prowadzącym Cię specjalistą (dermatologiem, trychologiem) odpowiednie dla Twojej skóry głowy i włosów środki pielęgnacyjne – szampony, odżywki, wcierki, suplementy. Warto także zwrócić uwagę na przyjmowane leki – być może silne wypadanie włosów jest skutkiem ubocznym ich przyjmowania?
rozważył zastosowanie serii profesjonalnych zabiegów trychologicznych wzmacniających włosy i hamujących ich nadmierne wypadanie.

Diagnoza łysienia psychogennego

Diagnoza łysienia psychogennego musi być wykonana przez właściwie do tego przygotowaną osobę – nie warto ograniczać się w tym przypadku do dialogów na internetowych forach i pytań zadawanych użytkownikom Facebooka!

Aby poprawnie zdiagnozować pacjenta cierpiącego na łysienie psychogenne, niezbędne jest:

przeprowadzenie kompletnego, obszernego wywiadu trychologicznego
analiza obrazu trychoskopowego (za pomoca wideodermatoskopu lub kamery trychologicznej)
weryfikacja postawionej hipotezy przez wyniki badań laboratoryjnych.

Zabiegi trychologiczne w leczeniu łysienia ze stresu

Zasadniczo rzecz biorąc łysienie psychogenne jest odwracalne – jeśli jego przyczyną jest jednorazowo pojawiający się czynnik. Jeśli powodem jest stres permanentny – konieczne jest obniżenie odczuwanego przez organizm poziomu stresu, zarówno przez działanie na faktyczną przyczynę, jak i na fizjologiczne i psychiczne reakcje organizmu.

W każdej z tych sytuacji pomocne mogą być odpowiednio dobrane zabiegi trzychologiczne. Należy jedynie pamiętać, że nawet najlepsza, najbardziej precyzyjnie dobrana terapia trychologiczna przynosi widoczne efekty dopiero po (najwcześniej!) kilku tygodniach.

Rekomendowane w przypadku łysienia psychogennego terapie to:

Mezoterapia igłowa: różnego rodzaju preparaty wzmacniające włosy i odżywiające mieszki włosowe, podawane metodą iniekcyjną w głąb skóry mogą być niezwykle skuteczne i pomocne w jak najszybszym odzyskaniu gęstych włosów po epizodzie łysienia psychogennego.
Mezoterapia mikroigłowa: zabieg nieco mniej skuteczny, lecz także mniej uciążliwy w porównaniu do mezoterapii igłowej. Wprowadzane w głąb skóry mogą być w zasadzie takie same preparaty.
Karboksyterapia. Seria zabiegów karboksyterapii wspomaga dobre ukrwienie mieszków włosowych, przyczyniając się w ten spoóśb do lepszego odrostu włosów i szybszego odzyskania gęstości.
Osocze bogatopłytkowe. Podanie osocza bogatopłytkowego, zawierającego skoncentrowane czynniki wzrostu, jest niezwykle silną stymulacją mieszków włosowych. W przypadku poważnego osłabienia włosów po epizodzie łysienia psychogennego można sięgnąć po terapię tego rodzaju.
Zabiegi INDIBA. Biostymulacja polem elektromagnetycznym generowanym przez urządzenie INDIBA także może być interesująca opcją terapeutyczną w przypadku poważnej utraty włosów w mechanizmie łysienia psychogennego.

Zmagasz się z wzmożonym wypadaniem włosów? Umów się na konsultację do trychologa jeszcze dziś!

umów się

Stres a wypadanie włosów– łysieniepsychogenne. Jak zatrzymać utratę włosów?