W niniejszym materiale przedstawimy podstawowe informacje na temat Atopowego Zapalenia Skóry (AZS), koncentrując uwagę na kwestiach związanych z występowaniem problemów na obszarze owłosionej skóry głowy.
Atopowe zapalenie skóry głowy bywa bardzo uciążliwe dla pacjenta. Zmiany skórne pojawiające się w tym obszarze są szczególnie widoczne, a uporczywe swędzenie mocno wpływa na komfort życia dotkniętej chorobą osoby.
Atopowe zapalenie skóry głowy, to choroba przewlekła, której na dzień dzisiejszy nie potrafimy trwale wyleczyć, możemy jedynie łagodzić jej objawy i starać się sprawić, by choroba weszła w fazę remisji (uśpienia) na dłuższy czas. Niestety nie ma dziś kuracji gwarantującej całkowite wyleczenie – po okresie bezobjawowym może w każdej chwili nastąpić powrót dokuczliwych objawów.
Spis treści:
Atopowe zapalenie skóry to jeden z rodzajów egzemy (inaczej: wyprysk skórny), czyli grupy chorób charakteryzujących się stanem zapalnym skóry, dotyczącym powierzchownych jej warstw i prowadzącym do pojawienia się czerwonych, swędzących plam, pęcherzyków oraz nadżerek. Zmianom tym towarzyszy często uporczywy świąd, pieczenie, wysuszenia i łuszczenie się skóry. Do rozwoju opisywanych powyżej zmian skórnych może dochodzić w przebiegu wielu schorzeń, które różnią się między sobą przyczynami, przebiegiem, dokładnym zestawem objawów oraz sposobami leczenia.
Wyróżniamy więc kilka rodzajów egzemy:
W dalszej części artykułu skoncentrujemy się wyłącznie na egzemie atopowej.
Atopowe zapalenie skóry głowy ma charakter nawrotowy oraz zmienny. Oznacza to, że objawy pojawiają się raz na jakiś czas, po czym (niekiedy samoistnie) – zanikają po kilku tygodniach czy miesiącach. Remisja (uśpienie) choroby może trwać nawet kilka lat.
U części pacjentów objawy nasilają się jesienią i wiosną – związane jest to pyleniem roślin, co jest czynnikiem alergizującym dla dużej grupy chorych.
Rodzaj i stopień nasilenia objawów może być różny u poszczególnych pacjentów – dokładny przebieg choroby jest indywidualny. Do najczęstszych objawów należą:
Uporczywe swędzenie prowadzi do częstego (mimowolnego) drapania skóry głowy, co prowadzi do uszkodzeń skóry, zadrapań i skaleczeń. W konsekwencji pojawiają się zakażenia bakteryjne oraz nadżerki. Zaawansowane stadia AZS mogą prowadzić do utraty włosów.
Zmiany skórne mogą obejmować partie skóry owłosionej, jednak wyprysk często dotyczy także karku, czoła, brwi i małżowin usznych. Na powierzchni skóry objętej zmianami pojawiają się liczne krostki, które po zdrapaniu tworzyć mogą strupki. Wykwity mogą być zarówno suche, jak i wysiękowe. Często jest ich na tyle dużo, że na skórze tworzą się zwarte plamy o charakterze rumienia.
Łuszcząca się skóra głowy wygląda jak nakładające się warstwami, wyraźnie oddzielone od siebie łuski. Ich powstawanie jest skutkiem nadprodukcji naskórka, którego nowa warstwa tworzy się, zanim jeszcze „stary”, zrogowaciały naskórek zdąży się złuszczyć. W konsekwencji obserwujemy charakterystyczne zgrubienia i nierówności powierzchni skóry.
Istotnym ryzykiem jest zwiększone prawdopodobieństwo rozwoju grzybicy (szczególnie przez szczepy Malassezia furfur i Candida albicans) oraz infekcji bakteryjnych i wirusowych. Związane jest to z ciągłym rozdrapywaniem krostek i strupków, co jest – wobec uporczywego świądu – w zasadzie nieuniknione.
Atopowe zapalenie skóry wpływa negatywnie na stan włosów. Wykazują one wzmożoną łamliwość. Toczący się stan zapalny, pogrubienie naskórka – wpływają na niedostateczne odżywienie cebulki włosa. Kluczowe dla wzrostu włosa komórki macierzyste są osłabione, a ich podziały (oznaczające po prostu wzrost włosa) nie zachodzą w optymalny sposób. U części pacjentów obserwuje się nadmierne wypadanie włosów, a nawet zmianę ich linii. AZS zwiększa także ryzyko wystąpienia łysienia plackowatego.
Prawidłowe postawienie diagnozy AZS skóry głowy oparte jest na ocenie cech klinicznych i wynikach badań pomocniczych zgrupowanych w kryteria diagnostyczne większe i mniejsze.
Sprawdź: Kryteria diagnostyczne rozpoznania AZS.
Niezbędne jest także wykonanie szczegółowej trychoskopii oraz zlecenie oznaczenia stężenia eozynofilów w surowicy krwi. (Eozynofile to rodzaj białych krwinek, które odgrywają kluczową rolę w odpowiedzi immunologicznej, szczególnie w kontekście alergii i infekcji pasożytniczych.)
W przypadkach wątpliwości w diagnozie lub w celu jej uszczegółowienia zleca się także wykonanie skórnych testów punktowych. (Testy polegają na nałożeniu na skórę niewielkich ilości alergenów, które następnie są wprowadzane do naskórka za pomocą delikatnych nakłuć. Po kilku minutach obserwuje się reakcję skóry, która może przyjąć formę zaczerwienienia, obrzęku lub swędzenia. Dodatni wynik testu potwierdza uczulenie na dany alergen.)
Bezpośrednią przyczyną choroby jest niewłaściwa reakcja organizmu na nawet niewielkie dawki antygenów (antygeny to substancje, które mają zdolność do wywoływania odpowiedzi immunologicznej w organizmie. Mogą mieć różnorodną budowę chemiczną, obejmującą białka, węglowodany, lipidy oraz kwasy nukleinowe. Antygeny są kluczowe w procesie rozpoznawania i eliminacji patogenów, takich jak wirusy, bakterie oraz inne obce cząsteczki). W przypadku osoby cierpiącej na AZS, w reakcji na obecność antygenów organizm rozpoczyna produkować nadmierne ilości immunoglobuliny E (w skrócie: IgE). IgE to jeden z pięciu typów przeciwciał (immunoglobulin) wytwarzanych przez układ odpornościowy człowieka.
Obok przyczyn bezpośrednich wskazanych powyżej na wystąpienie u danej osoby AZS mają także wpływ czynniki pośrednie:
AZS to choroba uwarunkowana genetycznie. Świadczy o tym jednoznacznie korelacja występowania tej choroby u bliźniąt (szczególnie jednojajowych – 70% współwystępowania) oraz zdecydowanie podniesione ryzyko zachorowania dziecka w przypadku obecności choroby u rodziców (jeśli jedno z rodziców ma atopię istnieje ponad 50% szans, że u jego potomstwa wystąpią objawy AZS. Jeśli oboje rodzice dotknięci sa chorobą, będzie ona dotyczyć nawet 80% potomstwa).
Istotnym odkryciem było zrozumienie roli zaburzeń w obrębie genu filagryny – białka odpowiedzialnego za prawidłowe funkcjonowanie bariery naskórkowej oraz za utrzymanie odpowiedniego poziomu nawilżenia skóry. (Osoby z mutacjami genu filagryny mają znacznie wyższe ryzyko wystąpienia atopowego zapalenia skóry.)
Nasilone występowanie AZS obserwujemy wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z podwyższonym zanieczyszczeniem środowiska. Dlatego AZS kwalifikowane jest do grupy chorób cywilizacyjnych.
Ryzyko zwiększa się także w środowiskach wilgotnych i/lub przy występowaniu skrajnych temperatur.
Na potencjalne zaostrzenie dolegliwości AZS ma także wpływ nasz styl życia. Mały kontakt z alergenami wziewnymi, czy nadmierny poziom higieny w dzieciństwie – mogą wpływać na wystąpienie AZS w dorosłym życiu.
Objawy mogą także ulegać nasileniu przy nieprawidłowej diecie i w przypadku występowania przewlekłego stresu.
Powikłania atopowego zapalenia skóry obejmują:
W krajach rozwiniętych (w tym w Polsce) atopowe zapalenie skóry występuje u około 10% do 20% dzieci i od 2% do 6% dorosłych. W ostatnich dziesięcioleciach częstość występowania niestety wzrosła dwu- lub nawet trzykrotnie.
AZS występuje częściej na wyższych szerokościach geograficznych, co może być związane z mniejszą ekspozycją na słońce i także obniżonym poziomem wilgotności.
W zależności od wieku wystąpienia atopowe zapalenie skóry dzieli się na trzy podgrupy:
Atopowe zapalenie skóry u niemowląt i najmłodszych dzieci wiąże się najczęściej z uczuleniem na białka mleka krowiego i jaja kurzego, z kolei u starszych dzieci z uczuleniem na alergeny zwierzęce i pochodzące z powietrza.
W rozpoznaniu różnicowym AZS owłosionej skóry głowy diagnosta musi uwzględnić:
Zazwyczaj w przypadku wystąpienia atopowego zapalenia skóry głowy wystarczające jest wdrożenie leczenia niefarmakologicznego (w postaci indywidualnie dobranej, celowanej codziennej pielęgnacji).
Na temat pielęgnacji w AZS skóry głowy piszemy obszernie w rozdziale poniżej (Pielęgnacja w AZS).
W przypadkach bardziej nasilonych objawów, wdrażane może być leczenie farmakologiczne, polegające na podaniu:
Często spotykanym sposobem aplikacji jest tak zwana terapia przerywana, w ramach której miejscowe GKS stosowane są na przemian z substancjami obojętnymi. (Np.: naprzemiennie co drugi dzień lub w cyklach 3-dniowych).
W trakcie leczenia chorzy powinni skutecznie chronić się przed słońcem.
Badane są także związki występowania AZS z kolonizacją przewodu pokarmowego osoby chorej przez grzyby z gatunku Candida Albicans. W grupie osób z AZS grzyby te znajdywane są w ich jelitach znacznie częściej niż w grupie osób zdrowych. Wstępne badania wykazują, że eliminacja Candida Albicans z przewodu pokarmowego (2 tygodniowa kuracja amfoterycyną) skutkuje ustąpieniem utrzymujących się zmian skórnych – w tym także tych zlokalizowanych na skórze głowy.
W leczeniu AZS skóry głowy stosowane mogą być następujące terapie zabiegowe:
Do terapii najczęściej wykorzystuje się światło LED o barwie niebieskiej oraz czerwonej. Zabiegi te ograniczają stany zapalne oraz redukują dolegliwości bólowe i związane ze świądem.
Działanie kolorów:
Światło niebieskie (około 415-430 nm) ma właściwości przeciwzapalne i antybakteryjne, co czyni je skutecznym w leczeniu stanów zapalnych, takich jak AZS. Pomaga też w redukcji bakterii na skórze, co może zmniejszyć ryzyko infekcji.
Światło czerwone (około 620-650 nm) stymuluje procesy regeneracyjne, poprawia krążenie krwi i wspiera produkcję kolagenu, co przyczynia się do poprawy ogólnego stanu skóry i jej elastyczności.
Oba rodzaje światła LED mogą wspierać procesy gojenia, redukcję podrażnień oraz poprawę nawilżenia skóry, co jest istotne w terapii AZS
Infuzja tlenowa jest bardzo często stosowana w leczeniu atopowego zapalenia skóry skóry głowy. Zabieg ten polega na precyzyjnym podaniu substancji aktywnych za pomocą sprężonego tlenu, co umożliwia ich skuteczne przenikanie do skóry. Infuzja tlenowa dotlenia skórę głowy oraz pobudza krążenie, co jest korzystne w kontekście AZS.
Korzyści z infuzji tlenowej w AZS:
Infuzja tlenowa to zabieg bezinwazyjny i może być stosowane w połączeniu z innymi zabiegami trychologicznymi, co czyni ją wszechstronnym narzędziem w leczeniu AZS skóry głowy oraz innych problemów dermatologicznych.
Przy AZS skóra wymaga regularnego i intensywnego nawilżania, a także wzmacniania. Można więc rozważać wykorzystanie mezoterapii mikroigłowej lub igłowej z zastosowaniem preparatu z kwasem hialuronowym lub peptydami.
Karboksyterapia może być stosowana w leczeniu atopowego zapalenia skóry głowy. Zabieg ten polega na podskórnym podawaniu dwutlenku węgla, co prowadzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych, poprawy mikrokrążenia oraz dotlenienia tkanek.
Korzyści z karboksyterapii w AZS skóry głowy:
Karboksyterapia może być stosowana samodzielnie lub w połączeniu z innymi zabiegami, takimi jak mezoterapia, co zwiększa ich skuteczność w leczeniu AZS skóry głowy oraz problemów z wypadaniem włosów.
Leczenie miejscowe czasem obejmuje także grzebień UVB (311 nm) lub fototerapię PUVA (PUVA to skrót od słów Psoralen, UltraViolet A, co oznacza terapię lekiem z grupy psoralenów (8-metolokspsoralen lub 5-metoksypsoralen) łączoną z naświetlaniami promieniami ultrafioletowymi z zakresu A (fale o długości 320-400 nm). Zabiegi wykonuje się 3-5 razy w tygodniu, przez okres od 6 do 12 tygodni. Naświetlań nie stosuje się u dzieci poniżej 12 roku życia.
Eksperymentuje się także z wykorzystaniem krioterapii w zabiegowym leczeniu AZS skóry głowy.
Atopowe zapalenie skóry głowy często współwystępuje z innymi schorzeniami, co może wpływać na jego przebieg i objawy. AZS najczęściej łączy się z:
Współwystępowanie tych schorzeń może wpływać na jakość życia pacjentów oraz utrudniać skuteczne leczenie AZS.
Najważniejszym wskazaniem pielęgnacyjnym jest: nie wysuszać i nie podrażniać skóry! Nie powinniśmy także intensywnie pocierać skóry głowy – suszymy mokre włosy jedynie przykładając ręcznik do głowy (najlepiej bawełniany).
Zaraz po wysuszeniu włosów (do 5 minut) należy nałożyć na skórę preparat nawilżająco-natłuszczający.
Kosmetyki do mycia włosów NIE powinny zawierać:
Mycie głowy powinno odbywać się w wodzie o temperaturze ciała (nie w gorącej, ani zimnej).
Ważne jest używanie dermokosmetyków o pH 5,5 – czyli o odczynie lekko kwaśnym.
Mycie głowy powinno trwać nie dłużej niż 5 minut – szkodliwe jest nadmierne namaczanie skóry.
Składniki pożądane w środkach pielęgnujących dla osób cierpiących na AZS:
Mocznik zapobiega łuszczeniu się skóry, działa również na skórę jak opatrunek – przyspiesza gojenie się ran, ułatwia usuwanie martwego naskórka oraz przenikanie w głąb skóry substancji stosowanych powierzchniowo. Uwaga: mocznik w wysokim stężeniu złuszcza martwy naskórek. W preparatach pielęgnacyjnych stężenie wynosi od 5% do 10%.
Ekstrakt z aloesu posiada wiele ciekawych właściwości, które sprawiają, że jest on chętnie wykorzystywany w kosmetykach i medycynie naturalnej:
Ekstrakt z aloesu działa jak humektant, czyli substancja wiążąca wodę i zapobiegająca jej utracie przez skórę. Dzięki temu skutecznie nawilża naskórek i poprawia jego elastyczność.
Aloes wykazuje właściwości przeciwzapalne i łagodzące podrażnienia. Może być stosowany na zaczerwienioną, podrażnioną lub suchą skórę, przynosząc jej ulgę i ukojenie.
Ekstrakt z aloesu wspomaga regenerację uszkodzonej skóry i przyspiesza gojenie drobnych ran, zadrapań czy oparzeń słonecznych.
Aloes wykazuje aktywność przeciwbakteryjną i przeciwgrzybiczą, co czyni go pomocnym w pielęgnacji skóry problematycznej, skłonnej do infekcji.
Zawarte w ekstrakcie związki pomagają neutralizować wolne rodniki i chronią komórki skóry przed uszkodzeniami oksydacyjnymi.
Ekstrakt z aloesu stymuluje produkcję kolagenu i elastyny, poprawiając napięcie i sprężystość skóry.
Kwas mlekowy to jeden z najpopularniejszych składników w kosmetykach, znany przede wszystkim ze swoich właściwości nawilżających i złuszczających.
Działanie kwasu mlekowego na skórę
Olej ze słodkich migdałów – bogate źródło witamin A, E i B, białka oraz soli mineralnych. Dzięki swojemu składowi nawilża i regeneruje skórę, poprawia kondycję włosów nadając im miękkość i połysk. Łagodzi stany zapalne skóry w łuszczycy i AZS, wspomaga także usuwanie martwego naskórka. Szczególnie dobrze sprawdza się w pielęgnacji cery dojrzałej.
Działanie oleju ze słodkich migdałów na skórę:
Warto pamiętać o unikaniu drażniących detergentów także podczas prania odzieży oraz pościeli. Należy wybierać proszki oraz płyny do prania przeznaczone dla alergików.
Aby niwelować objawy atopowego zapalenia skóry głowy nie należy się przegrzewać (wysokie temperatury nasilają świąd i potrzebę drapania się. Zwiększa się także wydzielanie potu.) Warto utrzymywać nieco obniżoną temperaturę w domu w okresie grzewczym.
Unikaj ubrań z wełny, w szczególności wełnianych czapek. Wybieraj ubrania z kapturem, z gładkich i niegryzących materiałów.
Należy ograniczać kąpiel w chlorowanej wodzie, szczególnie w okresie zaostrzeń występowania objawów choroby.
Należy pamiętać o tym, że każdy nowo zakupiony element odzieży/garderoby powinien być przed założeniem wyprany w delikatnych środkach piorących i kilkukrotnie wypłukany. Pozwala to pozbyć się szkodzących substancji chemicznych dodawanych w trakcie procesu produkcji i transportu odzieży.
Do kategorii domowych sposobów na atopowe zapalenie skóry głowy należą też peelingi. Łagodny peeling do suchej skóry głowy skutecznie zmniejszy świąd i suchość. Można w tym celu skorzystać z gotowych peelingów trychologicznych (np. enzymatycznych) lub przygotować je samodzielnie (np. wykorzystując jako surowiec płatki owsiane z niewielka ilością oleju roślinnego).
Z absolutną pewnością można odpowiedzieć: NIE. Atopowe Zapalenie Skóry to choroba o podłożu genetycznym, należąca do grupy chorób zależnych od produkcji przeciwciał IgE. Przy czym, aby któraś z chorób atopowych (czyli AZS, astma oskrzelowa, alergiczne zapalenie śluzówek nosa lub alergia pokarmowa) się ujawniła, musza zadziałać jednocześnie jeszcze inne czynniki: immunologiczne i środowiskowe. Inaczej mówiąc: nie każda z osób, posiadających „gen AZS” rzeczywiście na chorobę ta zachoruje. Co więcej – ewentualny przebieg choroby może różnić się intensywnością i przebiegiem.
Niestety, z AZS nie można się wyleczyć. Można natomiast wyciszyć objawy tej choroby.
Istotny jest tutaj także wiek – jedynie około 25% osób cierpiących na objawy AZS w dzieciństwie ma nadal objawy tej choroby w wieku dojrzałym.
U dzieci młodszych (do 6 roku życia) choroba występuje z podobną częstotliwością. W późniejszym wieku AZS nieco częściej występuje u dziewczynek i kobiet.
Dieta może mieć znaczący wpływ na stan skóry i występowanie/nasilenie objawów atopowego zapalenia skóry głowy. Wskazane jest spożywanie produktów bogatych w kwasy tłuszczowe omega-3, takich jak ryby, orzechy czy nasiona chia – może to pomóc w łagodzeniu stanów zapalnych.
Warto unikać żywności silnie przetworzonej, bogatej w cukry i tłuszcze trans.
Niezwykle istotna jest także hydratacja (nawilżenie) – dlatego należy dbać o odpowiednią ilość wody wypijanej każdego dnia.
Warto rozważyć wykonanie badań genetycznych, pozwalających na identyfikację substancji i potraw negatywnie wpływających na powstawanie w organizmie danej osoby stanów zapalnych.
Stres może znacząco wpływać na nasilenie objawów atopowego zapalenia skóry głowy. Hormony stresu (jak kortyzol) mogą zaostrzyć stan zapalny i prowadzić do pogorszenia stanu skóry. Dlatego ważne jest, aby stosować techniki redukcji steru (szczególnie chronicznego) – jak medytacja, joga, techniki oddechowe czy regularna aktywność fizyczna. Istotna jest także odpowiednia ilość snu i ogólnie zdrowy tryb życia.
Bardzo pomocne mogą być także dobrane do problemu probiotyki (jak na przykład OmniBiotic Stress Repair firmy AllergoSan).
Wypełnij formularz, aby zarezerwować termin konsultacji