Łojotokowe zapalenie skóry głowy a łysienie łojotokowe: przyczyny, diagnostyka i skuteczne leczenie

Proces utraty włosów może mieć wiele podłoży i dotyczy tak mężczyzn, jak i kobiet. Do nasilonego wypadania może prowadzić m.in. łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS), które najczęściej obejmuje owłosioną skórę głowy. Z tego względu nierzadko skutkuje przerzedzaniem fryzury i okresowym łysieniem – co bywa nazywane „łysieniem łojotokowym”. Określenie to jest jednak pewnym „skrótem myślowym” – z perspektywy medycznej należałoby mówić raczej o „telogenowym wypadaniu włosów w przebiegu łojotokowego zapalenia skóry (ŁZS)”.

Jakie są przyczyny tej dolegliwości? Jak prawidłowo ją zdiagnozować i leczyć?

Spis treści:

TL;DR – szybkie podsumowanie

Łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS) to przewlekła, nawrotowa choroba zapalna obejmująca miejsca bogate w gruczoły łojowe, zwłaszcza owłosioną skórę głowy. U niektórych pacjentów prowadzi do przejściowego wypadania włosów, określanego potocznie jako „łysienie łojotokowe”, które w rzeczywistości jest telogenowym wypadaniem włosów wtórnym do stanu zapalnego skóry głowy. Skuteczne leczenie wymaga dokładnej diagnostyki, terapii miejscowej i systemowej, odpowiedniej pielęgnacji oraz eliminacji czynników zaostrzających.

Najważniejsze wnioski:

„Łysienie łojotokowe” to nie osobna jednostka chorobowa, lecz telogenowe wypadanie włosów wtórne do stanu zapalnego w przebiegu łojotokowego zapalenia skóry (ŁZS).
Przyczyną ŁZS jest nadmierna aktywność gruczołów łojowych oraz nadmierny rozrost drożdżaków Malassezia przy współudziale zaburzeń hormonalnych, stresu, diety i nieprawidłowej pielęgnacji.
Wypadanie włosów w ŁZS ma charakter odwracalny, jeśli stan zapalny zostanie szybko opanowany i nie dojdzie do trwałego uszkodzenia mieszków włosowych.
Diagnostyka powinna obejmować wywiad, trichoskopię i różnicowanie z innymi typami łysienia (androgenowym, telogenowym, łuszczycą), a badania laboratoryjne wykonywane są tylko w uzasadnionych przypadkach.
Leczenie jest wielotorowe i długofalowe – obejmuje terapię miejscową (ketokonazol, cyklopiroks, pimekrolimus), odpowiednią pielęgnację, ewentualną suplementację (cynk, selen, wit. D, wit. B) oraz zabiegi wspomagające (mezoterapia, peeling trychologiczny).
Nie da się całkowicie wyleczyć ŁZS, ale można skutecznie kontrolować objawy i zapobiegać nawrotom dzięki leczeniu podtrzymującemu, higienie skóry głowy i eliminacji czynników zaostrzających.
Duże znaczenie ma wczesna interwencja dermatologiczna – szybkie wdrożenie terapii zwiększa szansę na pełny odrost włosów i stabilizację choroby.

Czym jest łojotokowe zapalenie skóry głowy?

Łój jest naturalną wydzieliną gruczołów łojowych, zlokalizowanych m.in. na twarzy i owłosionej skórze głowy. Gdy produkowany jest w nadmiarze, może nasilać dolegliwości skórne.

U części osób gruczoły wytwarzają zbyt dużo łoju. Prowadzi to do:

szybkiego przetłuszczania się włosów i łupieżu,
obecności żółtawych, tłustych nawarstwień (złuszczony naskórek + łój),
tworzenia środowiska sprzyjającego rozrostowi drożdżaków z rodzaju Malassezia oraz bakterii.

Tak manifestuje się ŁZS skóry głowy. Nieleczone lub źle kontrolowane – z czasem – może skutkować zwiększoną utratą włosów.

Łojotokowe zapalenie skóry głowy dotyka nawet do 3% populacji ogólnej, częściej mężczyzn, niż kobiet. (Źródło Medycyna Praktyczna)

Inaczej mówiąc – łojotokowe zapalenie skóry to przewlekła i nawrotowa choroba skóry o charakterze zapalnym, występująca najczęściej w miejscach bogatych w gruczoły łojowe (owłosiona skóra głowy, twarz, klatka piersiowa, fałdy skórne). Charakteryzuje się pojawianiem się rumieniowo-złuszczających zmian skórnych, tłustych lub żółtawych łusek oraz świądu. Patogeneza związana jest z nadmierną aktywnością gruczołów łojowych, obecnością drożdżaków z rodzaju Malassezia oraz zaburzeniami odpowiedzi immunologicznej skóry.

Zmiany mogą nasilać się pod wpływem czynników hormonalnych, stresu, niewłaściwej pielęgnacji, niedoborów odporności czy współistniejących chorób skóry.

Jakie mogą być przyczyny ŁZS?

Najczęściej są to zaburzenia hormonalne (okres dojrzewania, choroby endokrynologiczne, np. zespół policystycznych jajników). Objawy mogą nasilać:

przewlekły stres i niedobór snu,
niewłaściwa higiena i pielęgnacja skóry głowy,
błędy dietetyczne (niedobory m.in. cynku, selenu, witamin z grupy B),
używki (alkohol, papierosy),
niektóre leki.

Dlaczego w łojotokowym zapaleniu skóry nasila się wypadanie włosów?

W przebiegu ŁZS do wypadania włosów dochodzi na skutek kilku nakładających się mechanizmów:

Nadmiar łoju drażni skórę i nasila świąd. Drapanie uszkadza naskórek i mieszki włosowe.
Łój i złuszczony naskórek zaczopowują ujścia mieszków oraz gruczołów, zaburzając mikrokrążenie i odżywienie cebulek.
Brak leczenia sprzyja przewlekłemu stanowi zapalnemu, a nawet współistnieniu innych dermatoz (np. łuszczycy), co przyspiesza utratę włosów.

Jeśli obserwujesz przetłuszczanie, łupież, świąd, nawarstwienia lub strupy na skórze głowy – zgłoś się do dermatologa lub trychologa. Wczesna interwencja ogranicza progresję i poprawia rokowanie dla włosów.

Diagnostyka nasilonego wypadania włosów w ŁZS

Skuteczne leczenie zaczyna się od precyzyjnej diagnozy. Poniżej omawiamy krok po kroku, jak wygląda dobra ścieżka diagnostyczna w gabinecie specjalistycznym.

1) Wywiad i ocena kliniczna

Czas trwania i dynamika objawów (zaostrzenia, remisje).
Czynniki wyzwalające: stres, pory roku, kosmetyki, dieta, używki, leki.
Objawy towarzyszące: świąd, pieczenie, zaczerwienienie, łupież tłusty/sucha łuska.
Historia endokrynologiczna (PCOS, choroby tarczycy, hiperprolaktynemia), okres dojrzewania.
Wywiad rodzinny w kierunku ŁZS, łysienia androgenowego, łuszczycy, AZS.

2) Badanie skóry głowy

Ocena nasilenia łojotoku i stanu zapalnego.
Lokalizacja zmian (linia czołowa, ciemieniowa, potylica, okolice za uszami).
Typ i ilość łuski (żółtawa, tłusta vs. srebrzysta).
Stopień przerzedzenia włosów i miniaturyzacji.

3) Trichoskopia (dermatoskopia skóry głowy)

Niejednolita średnica włosów, włosy miniaturowe.
Żółte kropki, krosty okołomieszkowe, rumień, łuska okołomieszkowa (uwaga: mogą współwystępować również w łysieniu androgenowym – wymaga uważnego różnicowania z AGA i TE).
Różnicowanie z łysieniem androgenowym, telogenowym i łuszczycą.

4) Badania laboratoryjne (dobierane indywidualnie)

Morfologia, ferrytyna, żelazo, witamina B12, kwas foliowy, D3.
Panel tarczycowy: TSH, FT4 (ew. FT3).
Gospodarka androgenowa u kobiet przy podejrzeniu PCOS: testosteron całkowity/wolny, DHEA-S, SHBG; u mężczyzn – w przypadku nieprawidłowości.
Profil węglowodanowo-lipidowy (insulinooporność może sprzyjać ŁZS).
Cynk, selen (przy cechach niedoborów).

Sprawdź: Nadmierne wypadanie włosów – jakie badania warto wykonać przed wizytą?

Uwaga: analiza wyników badań laboratoryjnych jest zalecana, gdy podejrzewa się współistnienie łysienia androgenowego lub zaburzeń ogólnoustrojowych. W typowym ŁZS laboratoryjna diagnostyka nie jest rutynowa.

5) Badania mikrobiologiczne (wybrane przypadki)

Posiew/ocena nadmiernej kolonizacji Malassezia w opornych, nawrotowych postaciach.
Wymaz przy podejrzeniu nadkażenia bakteryjnego.

6) Różnicowanie

Łysienie androgenowe (typowe linie przerzedzeń, dodatni wywiad rodzinny).
Łuszczyca skóry głowy (srebrzysta, sucha łuska, objaw świecy stearynowej).
Łupież zwykły, kontaktowe zapalenie skóry, grzybica, AZS, telogen effluvium.

7) Dokumentacja i monitoring

Zdjęcia porównawcze i trichoskopia co 8–12 tygodni.
Skale nasilenia (np. ocena świądu VAS, skale łupieżu).
Dziennik pielęgnacji i ekspozycji na czynniki wyzwalające.

Leczenie nadmiernego wypadania włosów w przebiegu ŁZS

ŁZS to schorzenie przewlekłe i nawrotowe. Nie można go „wyleczyć na zawsze”, ale można skutecznie kontrolować oraz ograniczyć wypadanie włosów.

Czynniki zaostrzające (warto je identyfikować i ograniczać):

przewlekły stres, deficyt snu,
źle zbilansowana dieta (niedobory cynku, selenu, witamin B),
zaburzenia hormonalne,
niewłaściwa pielęgnacja,
niektóre leki.

Najważniejszy etap: ustalenie przyczyny!

Jeśli podłożem są hormony, konieczna może być terapia regulująca ich poziom (we współpracy z endokrynologiem/ginekologiem/andrologiem). Im wcześniej wdrożone leczenie, tym większa szansa na odwracalność utraty włosów.

Metody leczenia – plan terapeutyczny

Skuteczny plan terapeutyczny powinien uwzględniać szerokie, holistyczne spojrzenie i uwzględniać wiele równolegle stosowanych metod działania.

1) Leczenie miejscowe

Szampony i lotiony przeciwgrzybicze (np. z ketokonazolem, cyklopiroksem).
Preparaty przeciwzapalne (krótkie cykle GKS miejscowych lub inhibitory kalcyneuryny – pimekrolimus/takrolimus – w strefach wrażliwych. Uwaga: są to zalecenia off-label!).
Keratolityki (kwas salicylowy, mocznik) w celu usunięcia łuski i poprawy penetracji leków.
Toniki/seboregulatory z cynkiem PCA, niacynamidem.

2) Pielęgnacja profesjonalna

Dobór dermokosmetyków przez dermatologa/trychologa; rutyna mycia 2–4×/tydz. zależnie od przetłuszczania.
Unikanie ciężkich silikonów i okluzji przy nasilonym łojotoku.

W pielęgnacji pacjentów z łojotokowym zapaleniem skóry (ŁZS) rekomendowane są dermokosmetyki o działaniu nawilżającym, seboregulującym, przeciwgrzybiczym i łagodzącym podrażnienia. Oto lista produktów często polecanych przez specjalistów:

Szampon z ketokonazolem (np. Sebiprox 1%, Stieprox 1,5%)
Szampon z cyklopiroksem (np. Ducray Kertyol PSO)
Szampon z piroktonem olaminy, siarczkiem selenu, cynkiem PCA (np. Mediderm, Pharmaceris DS)
Krem Medity+ Łojotokowe Zapalenie Skóry z piroktonianem olaminy, azeloglicyną i cynkiem PCA
Krem Pharmaceris DS Octopirox® – działanie przeciwgrzybicze, seboregulujące, łagodzące
La Roche Posay Kerium DS – krem łagodzący zaczerwienienia i łuszczenie
Bioderma Sensibio DS+ – krem łagodzący objawy ŁZS na twarzy
Ducray Kelual DS – krem redukujący łuszczenie się naskórka
Uriage D.S. – żel myjący do skóry łuszczącej się, wrażliwej
Emulsje i balsamy Mediderm – działanie nawilżające i regenerujące

3) Suplementacja (po potwierdzeniu niedoborów)

Cynk, selen, witaminy z grupy B, D3, żelazo (w oparciu o ferrytynę), omega-3.

Dawkowanie suplementów u osoby z łojotokowym zapaleniem skóry (ŁZS) powinno być zawsze indywidualizowane po potwierdzeniu niedoborów w badaniach laboratoryjnych.

Zobacz także: Brak witamin a wypadanie włosów

Cynk

Zalecana dawka suplementacyjna: 15–30 mg jonów cynku na dobę, najlepiej w postaci organicznej (np. glukonian, pikolinian, cytrynian); nie należy przekraczać 40 mg jonów cynku dziennie dłużej niż kilka tygodni bez kontroli.

Selen

Typowa dawka suplementacyjna: 55–100 μg dziennie dla dorosłych; optymalnie 70–100 μg/dzień w postaci np. L-selenometioniny.

Witaminy z grupy B

Zwykle zaleca się kompleksy zawierające:
- witaminę B1 (tiamina): ok. 1,4 mg,
- witaminę B2 (ryboflawina): ok. 1,6 mg,
- witaminę B3 (niacyna): ok. 18–20 mg,
- witaminę B5 (kwas pantotenowy): ok. 6 mg,
- witaminę B6 (pirydoksyna): ok. 2 mg,
- witaminę B7 (biotyna): ok. 30–50 μg,
- witaminę B9 (kwas foliowy): ok. 200–400 μg,
- witaminę B12 (kobalamina): ok. 2,5–4 μg.

Witamina D3

Standardowa dawka profilaktyczna: 1500–2000 IU (j.m.) dziennie dla dorosłych przy niedoborze lub zwiększonej potrzebie, najlepiej po oznaczeniu poziomu 25(OH)D.
W niektórych przypadkach, np. istotnych niedoborach, lekarz może zalecić wyższe dawki (do 4000 IU na dobę), krótkoterminowo i pod kontrolą laboratoryjną.

Żelazo

Suplementacja tylko po stwierdzeniu niedoboru (ferrytyna < 30 μg/l).
Typowa dawka: 20–40 mg żelaza elementarnego na dobę (np. jako siarczan, fumaran żelaza).
Warto łączyć z witaminą C w celu poprawy wchłaniania i monitorować skutki uboczne.

Każda suplementacja powinna być poprzedzona konsultacją lekarską oraz regularną kontrolą parametrów laboratoryjnych, aby uniknąć przedawkowania i interakcji z lekami.

4) Zabiegi trychologiczne i medycyny estetycznej

Mezoterapia skóry głowy (koktajle z peptydami, witaminami, kwasem hialuronowym; u części pacjentów PRP/PRF).
Światłoterapia LED (jako wsparcie przeciwzapalne). Uwaga: dowody na skuteczność wspomnianych wyżej terapii są ograniczone!
Delikatne peelingi trychologiczne w gabinecie.
Farmakoterapia ogólna (wybrane przypadki, pod nadzorem lekarza):
Krótkie kursy leków przeciwgrzybiczych doustnych w opornych postaciach.
Regulacja hormonalna przy PCOS/hiperandrogenizmie.
W łysieniu współistniejącym z androgenowym – rozważenie minoksydylu miejscowego; u kobiet czasem terapia antyandrogenowa (decyzja lekarska).
Przeszczep włosów: opcja dla pacjentów z utrwalonym przerzedzeniem, po opanowaniu stanu zapalnego i stabilizacji choroby. Wskazania ocenia chirurg wraz z dermatologiem.

5) Plan kontroli i prewencja nawrotów

Terapia podtrzymująca (np. 1–2 mycia/tydz. szamponem przeciwgrzybiczym).
Sezonowe nasilenia (jesień/zima) – wcześniejsze wdrożenie profilaktyki.
Edukacja w zakresie stylu życia, pielęgnacji, radzenia sobie ze stresem.

Profilaktyka – co możesz zrobić na co dzień?

Dbaj o zbilansowaną dietę, ogranicz cukry proste i używki.
Regularnie badaj krew; w razie niedoborów skonsultuj suplementację.
Minimalizuj stres, wysypiaj się.
Stosuj kosmetyki dedykowane skórze łojotokowej i wrażliwej.
Pozostawaj pod kontrolą trychologa/dermatologa, szczególnie w okresach zaostrzeń.

Podsumowanie

Utrata włosów w przebiegu łojotokowego zapalenia skóry głowy to częsty problem, który można skutecznie kontrolować dzięki kompleksowej diagnostyce i leczeniu. Właściwe podejście obejmuje szczegółowy wywiad, ocenę kliniczną i trichoskopię, a także dobór indywidualnych badań laboratoryjnych oraz różnicowanie z innymi przyczynami przerzedzenia włosów. Terapia wielotorowa — obejmująca leczenie miejscowe, pielęgnację, suplementację i zabiegi wspomagające — pozwala ograniczyć objawy oraz wypadanie włosów. Kluczowa jest wczesna interwencja oraz systematyczna kontrola, które zwiększają szansę na odwracalność zmian i utrzymanie zdrowej skóry głowy.

Źródła

Batura-Gabryel H., Rudnicka L. (red.): Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową, t. 1. Edra Urban & Partner, 2020 – rozdział: „Łojotokowe zapalenie skóry”.
Kaszuba A., Adamski Z.: Dermatologia. Repetytorium, Edra Urban & Partner, 2022 – sekcja dotycząca łojotokowego zapalenia skóry i zaburzeń łojotoku.

Dessinioti C., Katsambas A.: Seborrheic dermatitis: etiology, risk factors, and treatments: facts and controversies, Clin Dermatol, 2013;31(4):343–351.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23806151/
Gupta A.K., Bluhm R., Batra R.: Seborrheic dermatitis, Dermatol Clin, 2003;21(3):401–412.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12956195/
Hay R.J.: Seborrheic dermatitis and dandruff: a comprehensive review, Clin Exp Dermatol, 2021;46(5):803–812.
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4852869/

FAQ – najczęstsze pytania pacjentów

Czy utrata włosów w przebiegu łojotokowego zapalenia skóry jest odwracalna?
- W wielu przypadkach tak. Skuteczne opanowanie stanu zapalnego oraz szybkie wdrożenie terapii pozwalają na wzrost nowych włosów, o ile mieszki nie uległy trwałemu uszkodzeniu.
Jak odróżnić łojotokowe zapalenie skóry od zwykłego łupieżu?
- Łupież tłusty jest łagodną formą zaburzeń łojotokowych skóry, zwykle bez cech zaawansowanego zapalenia. W ŁZS objawy są bardziej nasilone i obejmują świąd, rumień oraz nawracające zmiany. Łupież suchy ma odrębny charakter i może występować bez cech zapalenia.
Czy stres może nasilać objawy ŁZS?
- Tak. Stres zwiększa produkcję łoju i nasila reakcję zapalną skóry, dlatego techniki relaksacyjne i dobra higiena snu są ważnym elementem terapii.
Jak często powinno się myć włosy przy ŁZS?
- Zależnie od nasilenia przetłuszczania, zwykle 2–4 razy w tygodniu, a podczas zaostrzeń nawet częściej przy użyciu specjalistycznych szamponów przeciwgrzybiczych.
Czy dieta ma wpływ na przebieg choroby?
- Tak. Niedobory cynku, selenu, witamin z grupy B, D oraz żelaza mogą nasilać objawy. Należy też ograniczyć spożycie cukrów prostych i produktów wysoko przetworzonych.
Czy stosowanie minoksydylu jest wskazane?
- Minoksydyl może być rozważany przy współwystępowaniu łysienia androgenowego lub w celu poprawy wzrostu włosów po opanowaniu stanu zapalnego.
Kiedy warto rozważyć przeszczep włosów?
- Po uzyskaniu kontroli nad stanem zapalnym i stabilizacji przebiegu choroby, w przypadku trwałego i znaczącego przerzedzenia włosów.
Czy łojotokowe zapalenie skóry jest zakaźne?
- Nie. To zapalenie skóry o podłożu immunologicznym i mikrobiologicznym, nie zakaźne.
Jak długo trwa leczenie?
- Intensywna faza terapii trwa zwykle 6–12 tygodni, po czym wprowadza się leczenie podtrzymujące. Nawroty są częste, dlatego kluczowa jest profilaktyka i systematyczna opieka.
Czy podczas leczenia ŁZS można farbować włosy?
- W okresach zaostrzeń lepiej ograniczyć zabiegi chemiczne. Po ustabilizowaniu stanu skóry zaleca się stosowanie delikatnych farb i wykonywanie prób uczuleniowych.

Zmagasz się z wzmożonym wypadaniem włosów? Umów się na konsultację do trychologa jeszcze dziś!

umów się