Kwas azelainowy – na co pomaga? Kwas azelainowy a wypadanie włosów

Ostatnio wiele można usłyszeć na temat zastosowań w medycynie i kosmetologii ciekawej, występującej naturalnie substancji, jaką jest kwas azelainowy. Głównym obszarem zastosowań kwasu azelainowego jest medycyna estetyczna, w szczególności leczenie trądziku i podobnych zaburzeń w funkcjonowaniu skóry. Jednak także i w obszarze trychologii z sukcesem testowane są preparaty, w których kwas azelainowy jest głównym czynnikiem aktywnym.

Preparaty z kwasem azelainowym dostępne na rynku polskim: Acmed (krem), Hascoderm Lipożel (żel), Skinoren (krem), Skinoren (żel), Skinoren Rosacea (żel).

W poniższym tekście postaramy się przybliżyć wiele aspektów związanych z tą ciekawą substancją.

Spis treści:

Czym jest kwas azelainowy?

Kwas azelainowy (azelaic acid), to naturalnie występująca w przyrodzie substancja, wytwarzana przez drożdże Malassezia Furfur, będące częścią fizjologicznej flory skórnej (także w owłosionej części głowy). Substancję tą można także znaleźć w jęczmieniu, życie i pszenicy. (W funkcjonowaniu wspomnianych roślin kwas azelainowy pełni rolę bardzo ważnego składnika ich układu odpornościowego, uaktywniającego się, gdy roślina zostaje w jakiś sposób zainfekowana).

Jest związkiem chemicznym należącym do kategorii nasyconych kwasów dikarboksylowych (zawierających dwie grupy karboksylowe COOH). Obok kwasu azelainowego w kategorii tej mieści się na przykład kwas bursztynowy, szczawiowy, czy jabłkowy.

Cząsteczka kwasu azelainowego składa się wyłącznie z atomów wodoru, tlenu i węgla (C₉H₁₆O₄).

Kwas azelainowy jest obecny w jęczmieniu, pszenicy i życie.

W oferowanych na rynku preparatach występuje w postaci:

kremu,
maści,
toniku,
serum,
żelu,
maseczki.

W większości przypadków środki te dostępne są bez recepty – stężenia od 0,5% do 20%, przy czym w obszarze pielęgnacji domowej wykorzystywane są produkty o stężeniach do 5%. Preparaty o wyższym stężeniu (nawet do 40%) dostępne są w profesjonalnych sieciach zaopatrzenia.

Jakie działanie wykazuje kwas azelainowy?

Kwas azelainowy ma właściwości przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, antyoksydacyjne, rozjaśniające i keratolityczne (właściwości keratolityczne czyli rozpuszczające zrogowaciałą warstwę naskórka, poprzez rozluźnienie połączeń keratynowych w skórze).

Działanie przeciwbakteryjne: hamuje wzrost i namnażanie się bakterii, ogranicza obszar ich obecności.
Działanie przeciwzapalne: powiązane z działaniem przeciwbakteryjnym. Ogranicza pojawianie się nowych ognisk zapalnych, łagodzi objawy w ogniskach już istniejących.
Działanie keratolityczne: powoduje delikatne złuszczanie się naskórka.
Działanie rozjaśniające: na przebarwienia, powstające na skutek niekorzystnych zmian hormonalnych, przyjmowanych leków, czy przebytych stanów zapalnych.
Działanie komedolityczne (przeciwzaskórnikowe) – regulując wydzielanie sebum, przeciwdziała powstawaniu zaskórników i blokowaniu się ujść gruczołów łojowych.
Działanie antyoksydacyjne: neutralizuje wolne rodniki tlenowe. Tym samym zmniejsza ryzyko powstawania wielu chorób, spowalnia procesy starzenia komórkowego, zmniejsza ryzyko stanów zapalnych.

Nie wykazuje działania fototoksycznego, nie uwrażliwia na działanie promieniowania UV, dzięki czemu może być bezpiecznie używany we wszystkich porach roku (bez względu na stopień nasłonecznienia).

Jest dobrze tolerowany przez wszystkie typy skóry – również skórę wrażliwą czy naczynkową.

Jakie są obszary zastosowania kwasu azelainowego?

Preparaty z kwasem azelainowym polecane są przede wszystkim osobom ze skórą wrażliwą, atopową, z trądzikiem różowatym i rumieniem.

Wyjątkowo dobrze preparaty z kwasem azelainowym sprawdzają się w terapiach skóry tłustej, mieszanej z trądzikiem grudkowo-krostkowym. Będą tam wykazywać swe własności antybakteryjne, ograniczając aktywność gruczołów łojowych i niwelując negatywny wpływ Cutibacterium acnes, które mają tendencję do rozprzestrzeniania się i zaostrzania trądziku.
Preparaty z kwasem azelainowym skutecznie pomogą osobom walczącym z przebarwieniami różnego pochodzenia. Hamowane jest działanie enzymu tyronazy, odpowiadającego za produkcję melaniny, co ogranicza powstawanie nowych przebarwień, wygładza skórę i działa przeciwstarzeniowo.
Skorzystają z użycia produktów opartych o kwas azelainowy także kobiety w ciąży i karmiące piersią oraz mające jednocześnie problemy skórne o podłożu hormonalnym – takie jak trądzik pospolity, trądzik różowaty, czy melasma.

Jak stosować preparaty z kwasem azelainowym?

Preparaty z kwasem azelainowym to kosmetyki lub leki. Podstawowym zaleceniem jest więc ich stosowanie pod kontrolą kompetentnego specjalisty, który świadomie dobierze konkretny rodzaj preparatu do indywidualnej diagnozy i rozwiązywanego problemu.

Typowym protokołem stosowania środków zawierających kwas azelainowy jest użycie ich dwa razy dziennie, przez okres około 6-8 tygodni.
Istotnym zastrzeżeniem jest, aby nie prowadzić kuracji kwasem azelainowym przez okres dłuższy niż 6 miesięcy.
Nie zaleca się łączenia terapii z kwasem azelainowym z terapią wykorzystującą pochodne witaminy A (retinol) – tak w formie środków stosowanych zewnętrznie, jak i przyjmowanych doustnie.

Kwas azelainowy dobrze funkcjonuje w terapiach łączonych, gdy jego obecność istotnie zwiększa szansę na pełne powodzenie prowadzonej kuracji. Spotykane często połączenia to na przykład:

Kwas azelainowy z antybiotykami (tak w aplikacji zewnętrznej, jak i doustnie),
Kwas azelainowy z terapią hormonalną,
Kwas azelainowy z nadtlenkiem benzoilu (środek antybakteryjny i złuszczający, stosowany na przykład w leczeniu trądziku pospolitego),
Kwas azelainowy z tretinoiną. (Tretinoina to lek podawany miejscowo w terapii różnego rodzaju trądziku, a także w leczeniu zaburzeń rogowacenia, takich jak rybia łuska i rogowacenie mieszkowe. Ponadto tretynoina należy również do leków przeciwnowotworowych i podaje się ją w leczeniu ostrej białaczki promielocytowej (APL)),
Kwas azelainowy z kwasami AHA i BHA (kwasy AHA to kwasy α-hydroksylowe, wykazujące silne właściwości złuszczające. Należą do nich kwas migdałowy, kwas mlekowy, kwas szikimowy, kwas cytrynowy, glikolowy, winowy. Kwasy BHA to inaczej kwasy β-hydroksylowe. Najbardziej znanym przedstawicielem tej grupy jest kwas salicylowy),
Kwas azelainowy z kwasem laktobionowym,
Kwas azelainowy z niacynamidem (niacynamid to pochodna witaminy B3, znajduje szerokie zastosowanie w kosmetologii. Ma działanie łagodzące, nawilżające, wzmacnia barierę ochronną, redukuje rumień, działa antyoksydacyjnie i przeciwzapalnie.)

Aplikację preparatów prowadzi się zazwyczaj dwa razy dziennie, na skórę zmienioną chorobowo. Przed nałożeniem środka skóra powinna być umyta wodą lub łagodnym preparatem oczyszczającym.

Jakie są wyniki badań środków z kwasem azelainowym w terapiach łysienia?

Łysienie androgenowe.

Badania wykazały, że kwas azelainowy wykazuje działanie jako inhibitor enzymu 5-α-reduktazy (podobnie do dutasterydu, finasterydu, czy palmy sabałowej). Wychwyt enzymu nie pozwala na przekształcenie się testosteronu w jego pochodną – dihydrotestosteron (DHT), która to substancja, łącząc się z receptorami androgenowymi mieszków włosowych, przyczynie się do ich przedwczesnej degradacji (to właśnie mechanizm łysienia androgenowego).

Także działanie przeciwzapalne oraz hamujące wydzielanie sebum – przyczynia się do mitygacji tempa zmian postępujących w ramach łysienia androgenowego.

Z pozytywnymi rezultatami testowane są preparaty zawierające jednocześnie kwas azelainowy (w stężeniu 15%) i minoxidil (stężenie 5%) lub mieszanka oparta o kwas azelainowy + siarczan cynku + witamina B6.

Łysienie plackowate (AA – alopecia areata)

W badaniu Sasmaz i Arican, grupę 31 pacjentów poddano jednej z dwóch losowo wybranych terapii. Pierwsza oparta była na stosowaniu antraliny, leku powszechnie używanego w terapii AA. Druga zakładała wykorzystanie 20% roztworu kwasu azelainowego (w formie kremu). Finalne wyniki tego niewielkiego badania wykazały w zasadzie tożsamy poziom skuteczności obu ścieżek terapeutycznych.

Kwas azelainowy jest obiecującym preparatem w zastosowaniach terapeutycznych leczenia łysienia – zarówno plackowatego, jak i androgenowego. Brak jednak jeszcze jakościowych badań klinicznych na ludziach. Wyniki badań prowadzonych in vitro oraz na zwierzętach – są bardzo obiecujące.

Źródła:

Stamatiadis, Bulteau-Portois, Mowszowicz – Inhibition of 5α-reductase activity in human skin by zinc and azelaic acid. Brit. J. Derm. 119,627, 1988
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3207614/
www.azeco-cosmeceuticals.com
Amirfakhryan E, Davarnia B, Jeddi F, Najafzadeh N. Azelaic acid stimulates catalase activation and promotes hair growth through upregulation of Gli1 and Gli2 mRNA and Shh protein. Avicenna J Phytomed. 2020 Sep-Oct;10(5):460-471. PMID: 32995324; PMCID: PMC7508322.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7508322/
Rogers, Avram – Medical treatments for male and female pattern hair loss, JAAD, October 2008, https://www.jaad.org/article/S0190-9622(08)00809-8/abstract

Możliwe skutki uboczne stosowania kwasu azelainowego

Kwas azelainowy jest zasadniczo bardzo dobrze tolerowany. Pod kontrolą lekarza może być stosowany także przez kobiety w ciąży oraz karmiące piersią (brak odnotowanych działań embriotoksycznych i teratogennych). Należy jednak unikać kontaktu skóry noworodka z leczoną skórą pacjentki.

Podany na skórę kwas azelainowy przenika do wszystkich warstw skóry i wchłania się do organizmu w niewielkim stopniu (około 4%).

Wydalany jest z moczem w formie utlenionej lub niezmienionej chemicznie.

U osób o ciemnej karnacji w miejscu aplikacji może wywołać pojawienie się jaśniejszych plam na skórze.

Należy unikać kontaktu preparatów z kwasem azelainowym z oczami, ustami, błonami śluzowymi. W przypadku takiego kontaktu należy jak najszybciej przepłukać te miejsca dużą ilością wody.

Podczas kuracji wykorzystującej środki z kwasem azelainowym należy unikać jednoczesnego użycia czynników drażniących skóre, jak na przykład twarda, chlorowana woda, silnie perfumowane mydła zapachowe, preparaty kosmetyczne zawierające alkohol. Niepożądany jest także silny mróz i intensywne nasłonecznienie.

U osób o silnej wrażliwości na kwas azelainowy (niewielki procent populacji) mogą pojawić się następujące reakcje niepożądane:

Pieczenie (bardzo często),
Rumień (bardzo często),
Świąd (bardzo często),
Łuszczenie się skóry (często),
Suchość (często),
Odbarwienie (często),
Podrażnienie w miejscu podania (często),
Nasilenie objawów trądziku (niezbyt często),
Obrzęk lokalnie w miejscu aplikacji (niezbyt często),
Łojotokowe zapalenie skóry (niezbyt często),
Zapalenie skóry (niezbyt często),
Parestezje (niezbyt często),
Ogólne uczucie dyskomfortu (niezbyt często),
Nasilenie objawów astmy (rzadko),
Zapalenie warg (rzadko),
Pęcherze na skórze (rzadko),
Egzema (rzadko),
Owrzodzenie w miejscu podania (rzadko).

Przeciwskazania do stosowania kwasu azelainowego nie są liczne. Stosowanie preparatów zawierających tą substancję jest niewskazane jeśli pacjent:

Ma nadwrażliwość skóry na składnik aktywny,
W miejscu planowanej aplikacji był przeprowadzony zabieg chirurgiczny (niezbędne są 3 miesiące przerwy),
W miejscu planowanej aplikacji był przeprowadzony zabieg krioterapii (niezbędnych jest 6 miesięcy przerwy),
Równoczasowo prowadzona jest terapia z wykorzystaniem retinolu (witamina A),
Skóra w miejscu planowanej aplikacji preparatu jest uszkodzona (nadżerki, ostre infekcje, ostre stany zapalne).

Sprawdź także: Jakie badania przy wypadaniu włosów?

Zmagasz się z wzmożonym wypadaniem włosów? Umów się na konsultację do trychologa jeszcze dziś!

umów się